
Baskenland
Traditie en een turbulente geschiedenis
Om de opkomst van het Baskisch nationalisme te begrijpen, moeten we teruggaan naar het ontstaan van het Spaanse nationalisme zelf. Spanje had eeuwenlang gestreefd naar een homogene natiestaat. Het idee van een Spaanse identiteit, geworteld in het katholicisme, werd versterkt na de herovering van het Iberisch schiereiland op de islamitische Moren in 1492. Dit idee zou later tijdens het regime van Franco opnieuw opleven.
​
Baskenland, een regio gelegen in het westen van de Pyreneeën, heeft altijd zijn eigenheid behouden. Het bergachtige landschap en de afgezonderde ligging zorgden ervoor dat de Baskische taal, Euskera genaamd, overleefde. Het behoud van de taal diende als bewijs voor de onaangetaste etnische zuiverheid van het Baskische volk. In 1895 ontstond het Baskisch nationalisme, dat sterk verbonden was met dit concept van zuiverheid en de waarde van de Baskische taal. Hoewel je dit moet kaderen binnen de tijdsgeest, was het voor mij toch even verschieten toen ik dit las. Ik heb lang getwijfeld of ik deze informatie zou meegeven in mijn audio documentaire aangezien de ETA in de jaren ’60 een shift naar extreem-links heeft gemaakt. Uiteindelijk heb ik ervoor gekozen om deze informatie, weliswaar beknopt, in mijn documentaire te verwerken omdat dit gedachtegoed van het prille Baskisch nationalisme één van de bouwsteen was bij het ontstaan van ETA.
Onstaan en evolutie van ETA
Sabino De Arana, de grondlegger van de Baskische Nationalistische Partij, speelde een cruciale rol in het begin van de Baskische beweging. Zijn visie en inzet hebben de weg geëffend voor de strijd om Baskische autonomie. In de vroege jaren '30 ontwierp de partij een voorontwerp van een Baskisch Autonoom Statuut, dat kort voor de komst van Franco in 1939 werd gerealiseerd.
​
In het jaar 1959, tijdens het Franco-regime, ontstond ETA in het Baskische studentenmilieu, waar jongeren de geschriften en erfenis van Sabino De Arana opnieuw onder de loep namen. Hierdoor kwamen zij in aanraking met de Baskische Nationalistische Partij, die destijds clandestien opereerde. De taalkundige en culturele repressie, evenals de sterke aanwezigheid van de nationale ordediensten die onder de Franco-dictatuur deze opstandige regio in bedwang moesten houden, versterkten de overtuiging van de nationalisten dat Baskenland het slachtoffer was van een vreemde bezetting.
​
De studentikoze acties, zoals lezingen en het hijsen van de Baskische vlag - die verboden was onder het Franco-regime - maakten vanaf 1961 plaats voor gewapend verzet. Ondanks hun afkeer van alles wat niet Baskisch was, vonden ze inspiratie in de antikoloniale bevrijdingsbewegingen in Zuid-Amerika, zoals die van Che Guevara. Ze verruilden het gedachtegoed van Sabino De Arana voor het marxisme-leninisme. Hun doelen waren tweeledig: ETA wilde Baskenland herenigen met de Spaanse provincie Navarra en de Franse Baskische provincies erbij betrekken, en ze streefden naar een onafhankelijk en socialistisch Baskenland. In hun beginjaren pleegden ze voornamelijk aanslagen op personen die hoge posities bekleedden binnen het Franco-regime.
​
Na het overlijden van Franco in 1975 verliep de overgang van dictatuur naar democratie niet zonder problemen. Na 40 jaar dictatuur vonden er in 1977 voor het eerst vrije verkiezingen plaats. Vanaf 1978 ging ETA steeds gewelddadiger te werk, tegen alle verwachtingen in. Ondanks de dood van Franco waren er veel elementen in de nieuwe democratische grondwet van 1978 die niet overeenkwamen met de wensen van ETA en hun streven naar Baskische onafhankelijkheid. In 1981 was er nog een mislukte staatsgreep: gewapende leden van de Spaanse rijkswacht bezetten het democratisch gekozen parlement. Ook de voortdurende militaire bezetting van Baskenland en de jacht op linkse elementen droegen bij aan de spanning. Ondertussen kreeg ETA steeds meer te maken met interne conflicten tussen ETA político-militar, die de wapens wilde neerleggen en de politieke weg wilde inslaan, en ETA militar, die de democratie zagen als een voortzetting van de Franco-dictatuur en het gewelddadige verzet voortzetten.
​
Het is tijdens de overgangsperiode van dictatuur naar democratie dat Jaione zich aansloot bij ETA, om er in het begin van de jaren '80 weer uit te stappen. Vanaf de jaren '80 ging ETA steeds driester te werk met verschillende bomaanslagen buiten Baskenland. In 2018 kondigde ETA zijn ontbinding aan. Vandaag de dag heeft Spanje nog steeds een soepele anti-terrorisme wetgeving om misdaden van de ETA te berechten. Ook één uit 1981 op Spaanse kolonel.
​
Wil je meer te weten komen over deze fascinerende geschiedenis? Luister naar Une utopie, un mensonge.