
Ethisch vragen als maker
Tussen een open en kritische geest
Het maakproces van Une utopie, un mensonge heeft mij als audiomaker geraakt en gevormd. Het heeft me geconfronteerd met ethische vraagstukken en mijn rol als documentairemaker bevraagd. Mijn keuze voor dit politiek geladen onderwerp bracht me in een rollercoaster van twijfels en onopgeloste vraagstukken.
Ik balanceerde tussen een open blik en een kritische houding, terwijl ik zocht naar de juiste manier om Jaione's verhaal te vertellen. Gelukkig ontmoette ik inspirerende mensen die dezelfde vragen stelden en nieuwe inzichten gaven, waardoor ik mijn beklemmende gevoel kon overwinnen.
Jaione en ik
Op 18 oktober 2021 kreeg ik goed nieuws: Jaione was bereid om aan mijn project mee te werken, op voorwaarde dat haar mogelijke vrijlating niet in gevaar zou worden gebracht en dat haar ware identiteit aan het licht kon komen, aangezien ze in Spanje volledig anders wordt afgeschilderd. Ik stemde meteen in, maar een opmerking van een vriendin van Jaione maakte me ongemakkelijk: ‘bedankt dat je dit voor Jaione doet’. Ik realiseerde me dat ik dit niet vóór haar deed, maar samen met haar. Maar hoe kunnen een "documentairemaker" en de "geportretteerde" samen een verhaal vertellen? Is dat wel mogelijk?
In het begin probeerde ik afstand te bewaren tot Jaione en haar omgeving. Maar al na het eerste telefoongesprek voelde ik bewondering voor haar strijdlust in de gevangenis ondanks de onzekere situatie waarin ze verkeerde. Ik worstelde met de balans tussen betrokkenheid en professionaliteit. Gaandeweg besefte ik dat het maken van een documentaire neerkomt op het creëren van fictie gebaseerd op de werkelijkheid. Zo begon ik de geportretteerde meer te zien als een "personage". Maar niet iedereen is zich bewust van deze categorisering, wat tot teleurstelling en conflict kan leiden.
Langzaam maar zeker begon ik zelf ook een personage te worden. Ik was nieuwsgierig, zocht, twijfelde en begeleidde de luisteraars door de geschiedenis en het Baskische landschap. Zonder het verhaal naar mezelf toe te trekken, sloop ik gaandeweg het montageproces in de vertelling. Ik kon mijn twijfels en gevoelens uiten, zoals de moeilijkheid om me voor te stellen dat de vrolijke stem aan de andere kant van de telefoon ergens achter prikkeldraad en muren gevangen zit.
Mijn persoonlijkheid kwam subtiel naar voren in de keuze van onderwerpen en thema's waar ik op inzoomde in de documentaire. Mijn betrokkenheid als maker en mijn persoonlijkheid als mens werden zichtbaar. Als maker kun je op een bepaald moment maar op één plek staan, je kiest een zijde. Mijn keuzes maakten mijn betrokkenheid en toewijding alleen maar sterker. Lange tijd heb ik gevochten tegen mijn rol als personage in het verhaal en als maker met meningen en gevoelens. Maar geleidelijk besefte ik dat je als maker altijd een positie inneemt en dat je die niet hoeft te verbergen.
Luister naar Une utopie, un mensonge.